Adenoid
– trzeci migdałek.
Adenoidectomia
– zabieg usunięcia trzeciego
migdałka.
Afonia – brak lub niedostateczne powstawanie głosu.
Afazja
– zaburzenie spowodowane
organicznym uszkodzeniem mózgowych ośrodków mowy lub ich połączeń, częściowe
lub całkowite zaburzenie mechanizmów programujących czynności mowy (nadawanie i
odbiór) u człowieka, który uprzednio już opanował te czynności.
Afazja
rozwojowa – zaburzenie obserwowane od początku
rozwoju dziecka, dotyczy wszystkich aspektów rozwoju mowy i języka:
fonologicznego (problemy z opanowaniem poprawnej artykulacji), leksykalnego
(trudności z uczeniem się i rozumieniem słów), gramatycznego (trudności
z wypowiadaniem się zdaniami) i komunikacyjnego. Zaburzenie rozwoju mowy
i języka w postaci afazji rozwojowej diagnozuje się u dzieci, u
których wykluczono upośledzenie umysłowe, całościowe zaburzenia rozwoju (np.
autyzm) i uszkodzenia słuchu.
Agramatyzm – niezdolność tworzenia poprawnych form gramatycznych;
błędne budowanie zdań.
Analiza
głoskowa – umiejętność
rozkładania słów na poszczególne elementy – głoski.
Analiza
i synteza – czynności dokonywania rozkładu całości
na elementy składowe oraz scalania tych elementów w całość. Czynności te są
jednym z aspektów funkcjonowania analizatorów. Synteza doznań z różnych zmysłów
pozwala odbierać świat w postaci całościowych, wielozmysłowych obrazów. Dzięki
myśleniu człowiek rozumie spostrzegane obrazy, dzięki pamięci zapamiętuje je i
przypomina.
Analiza
i synteza – czynność
polegająca na wyodrębnianiu elementów z całości i złożeniu wybranych elementów
w całość; czynności te dotyczą procesów poznawczych, doznań zmysłowych:
wzrokowych, słuchowych, czucia, dotyku i ruchu.
Analiza
i synteza słuchowa wyrazu – umiejętność
rozkładania słowa na sylaby i głoski (analiza sylabowa i głoskowa)
oraz scalania sylab i głosek w słowa (synteza sylabowa
i głoskowa), jest umiejętnością niezbędną w procesie uczenia się
czytania i pisania. Analiza i synteza słuchowa jest jednym
z przejawów przetwarzania fonologicznego.
Analiza
i synteza wzrokowa – umiejętność rozkładania na części
i scalania materiału wzrokowego (obrazki, wyrazy) w celu budowania całości
obrazu.
Analiza
sylabowa – umiejętność
rozkładania słów na sylaby.
Analizator
– wyodrębniony anatomicznie układ funkcjonalny, który
pobudzony przez bodźce dostarcza człowiekowi doznań zmysłowych określonego
rodzaju. Ze względu na rodzaj zmysłu można wymienić analizator wzrokowy,
słuchowy, dotykowy, kinestetyczno–ruchowy, węchowy.
Integracja pracy analizatorów (wrażeń i spostrzeżeń) umożliwia percepcję
otaczającej nas rzeczywistości. Prawidłowe funkcjonowanie analizatorów:
wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno–ruchowego
jest ważnym czynnikiem warunkującym powodzenie w nauce czytania
i pisania.
Ankyloglosja – skrócone wędzidełko języka.
Artykulacja – określone zjawiska fonetyczne, dzięki którym
wymawiane dźwięki stają się głoskami; o ostatecznym kształcie i jakości głosek
decyduje układ narządów mowy względem siebie.
Audiogenny – odnoszący się do słuchu.
Błędy
specyficzne – błędy popełniane podczas pisania,
typowe dla występowania dysleksji rozwojowej; mogą być charakterystyczne dla
zaburzeń funkcji wzrokowych, bądź funkcji słuchowo–językowych.
Bradylalia
– zbyt wolne tempo mówienia.
CAPD – (centralne
zaburzenia przetwarzania słuchowego) – specyficzne zaburzenie procesu
słyszenia, zdecydowanie odmienne od niedosłuchu, mające źródło w centralnym
systemie nerwowym, tj. w szlaku słuchowym i korze słuchowej, których zadaniem
jest przetworzenie informacji odbieranej przez ucho; wyniki audiogramu są
prawidłowe.
Ćwiczenia
słuchowe – ćwiczenia usprawniające działanie
analizatora słuchowego.
Ćwiczenia
wzrokowe – ćwiczenia usprawniające działanie
analizatora wzrokowego; są często połączone z usprawnianiem motoryki rąk oraz
współdziałaniem ręki i oka, czyli koordynacji wzrokowo–ruchowej.
Dentalizacja
– dodatkowa artykulacja w postaci
zbliżenia siekaczy dolnych do górnych, charakteryzująca spółgłoski szczelinowe
przedniojęzykowozębowe (s, z, c, dz),
przedniojęzykowodziąsłowe (sz, ż, cz, dż), środkowojęzykowe (ś, ź, ć, dź).
Deficyty
rozwojowe – przejawy zaburzeń rozwoju, opóźnienie
lub zwolnienie tempa rozwoju określonych funkcji. Mogą mieć różny zakres:
deficyty parcjalne obejmują większy obszar czynności (np. zaburzenia rozwoju
funkcji motorycznych, mowy), zaburzenia fragmentaryczne dotyczą mniejszego
zakresu (np. zaburzenia małej motoryki, zaburzenia artykulacji).
Dostosowanie
wymagań edukacyjnych – zastosowanie takich kryteriów
egzekwowania wiedzy
i umiejętności, które uwzględniają możliwości i ograniczenia, a więc mocne
strony i dysfunkcje rozwoju i funkcjonowania dziecka. Dostosowanie wymagań może
być zastosowane ze względu na niższe niż przeciętne możliwości intelektualne (
zaburzenia i odchylenia rozwojowe) lub specyficzne trudności w uczeniu się (
dysleksja rozwojowa).
Dykcja
– wymowa, sposób wymawiania.
Dysartria
(dyzartria) – zaburzenie
mowy charakteryzujące się zaburzeniami artykulacji dźwięków na skutek
uszkodzenia ośrodków i dróg unerwiających narządy mowy.
Dysfazja
– częściowa utrata mowy,
spowodowana uszkodzeniem struktur korowych odpowiedzialnych za czynności
nadawczo – odbiorcze.
Dysfagia
– zaburzenia czynności połykania.
Dysfonia
– wielopostaciowe zaburzenie głosu.
Dysglosja
– zaburzenie artykulacji w
następstwie uszkodzenia obwodowych narządów mowy,
np. języka, warg, podniebienia miękkiego.
Dysgrafia
– trudności w opanowaniu poprawnej formy graficznej pisma
przejawiające się niedokładnością w odtwarzaniu liter, złymi proporcjami
między literami, brakiem połączeń między nimi, nadmiernym zagęszczeniem itp.
Trudności dysgraficzne mogą się zmniejszyć pod wpływem intensywnych ćwiczeń
grafomotorycznych, bez ćwiczeń nasilają się wraz z wiekiem, aż do
zupełnej nieczytelności pisma.
Dysgramatyzm
– niezdolność przekazywania myśli
w mowie i piśmie za pomocą wypowiedzi właściwie ukształtowanych gramatycznie i
syntaktycznie.
Dyslalia
– zaburzenie mowy polegające na nieprawidłowej wymowie
(artykulacji) jednej, kilku lub większości głosek. Wadliwa artykulacja polega
na opuszczaniu głosek, zamienianiu na inne lub zniekształcaniu sposobu ich
wypowiadania. Istnieją różne postacie dyslalii,
najczęstsze to: seplenienie (trudności z wymową kilku lub wszystkich
głosek dentalizowanych: ś ź ć dź
s z c dz sz ż cz dż) i reranie (nieprawidłowa
wymowa głoski r). O dyslalii
można mówić wówczas, gdy problem dotyczy wyłącznie aspektu artykulacyjnego,
pozostałe składowe mowy i języka (słownictwo, gramatyka, umiejętności
komunikacyjne) rozwijają się prawidłowo. Trudności artykulacyjne występują,
obok innych objawów, w różnych zaburzeniach rozwoju, np. w afazji
rozwojowej, upośledzeniu umysłowym, u dzieci z wadami słuchu; nie
diagnozuje się ich wtedy jako dyslalii.
Dysleksja rozwojowa – specyficzne trudności w czytaniu
i pisaniu. Syndrom zaburzeń uczenia się czytania (dysleksja)
i opanowania poprawnej pisowni (dysortografia), którym często towarzyszy
niski poziom graficzny pisma (dysgrafia). W dysleksji rozwojowej trudności
w opanowaniu czytania i pisania występują od początku nauki szkolnej,
nie wynikają z wad wzroku, słuchu ani zaniedbania środowiskowego czy
dydaktycznego. Nie diagnozuje się dysleksji rozwojowej u dzieci
o nieprawidłowym rozwoju intelektualnym, które także mają trudności
z opanowaniem czytania i pisania. U podłoża specyficznych
trudności w czytaniu i pisaniu leżą m. in. zaburzenia uwagi, funkcji słuchowo–językowych, percepcji i pamięci wzrokowej.
Dysleksja
rozwojowa głęboka – poważne zaburzenia o specyficznym
charakterze w uczeniu się czytania. Dziecko z głęboką dysleksją nie
jest w stanie wyjść poza etap czytania elementarnego (zna litery, czyta
wyrazy powoli je głoskując, nie potrafi przeczytać wyrazu całościowo). Tak
poważnym zaburzeniom w czytaniu towarzyszą bardzo duże trudności
w pisaniu. Głęboka dysleksja rozwojowa jest zaburzeniem trwałym,
w nieznacznym stopniu poddaje się korekcie, mimo systematycznej,
długotrwałej terapii pedagogicznej.
Dyskalkulia
– specyficzne zaburzenie uczenia się umiejętności
arytmetycznych (podstawowych umiejętności liczenia: dodawania, odejmowania,
mnożenia i dzielenia), które nie są spowodowane upośledzeniem umysłowym,
zaniedbaniami środowiskowymi i dydaktycznymi.
Dysortografia
– specyficzne trudności w opanowaniu poprawnej pisowni,
przejawiające się uporczywym popełnianiem licznych błędów ortograficznych oraz
tzw. błędów specyficznych, takich jak mylenie, przestawianie, opuszczanie liter
oraz zniekształcanie ich graficznego wzoru.
Echolalia
– niekontrolowane powtarzanie
dźwięków, słów, zwrotów, bezpośrednio po ich usłyszeniu lub z odroczeniem.
Embołofrazja
– zjawisko wstawiania do
wypowiedzi pojedynczych wtrętów głosowych w postaci dodatkowych głosek, lub
przedłużonych dźwięków, sylab i wyrazów, zwrotów, dźwięków nieartykułowanych w
postaci postękiwań, dodatkowych fonacji szmerowych na początku wypowiedzi lub w
miejscach połączeń jej członów.
Emisja
głosu – (łac. emissio – "wypuszczanie"), proces wydobywania
głosu i wysyłania
w przestrzeń.
Epenteza
– wtrącenie głoski, sylaby lub
grupy spółgłosek w wyraz, albo przypadkowe wtrącenie wyrazu w wypowiedź.
Elizja
– dźwięk pusty– zjawisko językowe
polegające na braku realizacji jakiegoś fonemu w postaci osobnej głoski.
Fazja
– łac. phasia,
zespół czynności neurofizjologicznych, odbywających się w ośrodkowym układzie
nerwowym, odpowiedzialnych za mówienie i rozumienia.
Fleksja
– odmiana wyrazów.
Fluencja
słowna – płynność i
szybkość przypominania sobie i wypowiadania lub pisania słów.
Fonacja
– wydawanie głosu przez człowieka
w następstwie drgań wiązadeł głosowych pod wpływem wydychanego powietrza.
Fonem
– najmniejsza jednostka języka
zdolna do różnicowania znaczenia, ale sama znaczenia pozbawiona; system
fonologiczny języka polskiego tworzą podstawowe fonemy samogłoskowe
i spółgłoskowe.
Fonetyka
– dział językoznawstwa zajmujący
się stroną fizjologiczną procesu mówienia
i rozumienia, a więc ruchami narządów mowy, a także dźwiękami powstającymi w
wyniku tych ruchów tj. głoskami.
Fonologia
– dział językoznawstwa zajmujący
się cechami dystynktywnymi głosek; ustala i bada cechy artykulacyjne istotne
dla procesu mówienia.
Frenotomia
– zabieg podcięcia wędzidełka
języka.
Funkcje
motoryczne – umiejętność przyjmowania i zmiany
pozycji ciała, poruszania się w przestrzeni (motoryka duża) oraz sprawność
ruchowa dotycząca zdolności chwytania i manipulowania przedmiotami
(motoryka mała).
Funkcje
poznawcze (procesy poznawcze) – wyższe procesy
psychiczne, takie jak spostrzeganie, pamięć, język, myślenie
i rozwiązywanie problemów.
Funkcje
poznawcze – zespół
procesów, dzięki którym odbieramy informacje z otoczenia oraz stosunki między
nimi ( odzwierciedlamy w naszej psychice to, co nas otacza) – należą tu: uwaga,
pamięć, wrażenia i spostrzeżenia wzrokowe, słuchowo–językowe,
dotykowe, kinestetyczne, orientacja w schemacie ciała i w kierunkach w
przestrzeni.
Funkcje
słuchowo–językowe – odbiór,
przetwarzanie i rozumienie wypowiedzi słownych.
Gammacyzm
– nieprawidłowe realizowanie głoski
„g”, zwykle zamieniana jest na „d”.
Giełkot
– mowa bezładna, czyli mówienie
"bez ładu i składu".
Gnozja
– zdolność rozpoznawania
odbieranych bodźców na podstawie ich analizy i syntezy.
Glottodydaktyka
– metoda nauki czytania i pisania
opracowana przez prof. B. Rocławskiego.
Hipertonia
– wzmożone napięcie mięśniowe
utrudniające prawidłowy przebieg ruchu.
Hipotonia
– obniżone napięcie mięśniowe
utrudniające prawidłowy przebieg ruchu.
Holofrazy
– jednowyrazowe zdania nabierające
znaczenia, dzięki łączeniu przez słuchacza słowa
z kontekstem sytuacyjnym.
Integracja sensoryczna, w popularnym
skrócie okreslana jako SI, to proces odbierania
i porządkowania w mózgu wrażeń zmysłowych płynących z ciała i otoczenia w celu
wykorzystania ich w codziennym życiu,w celowym
działaniu.
U większości dzieci rozwój integracji
układów zmysłów następuje podczas zwykłych, codziennych działań wykonywanych
przez dziecko. Jeżeli proces ten jest zaburzony, pojawia się wiele problemów w
rozwoju psychoruchowym dziecka, uczeniu się i zachowaniu.
Inteligencja
ogólna, werbalna (słowna) i niewerbalna (bezsłowna) – trzy
obszary funkcjonowania intelektualnego, które możemy mierzyć za pomocą badania
skalą inteligencji. Wyniki są sformułowane za pomocą ilorazów inteligencji,
które możemy porównywać ze sobą i interpretować. Można ustalić, jaki jest
poziom inteligencji badanej osoby, który rodzaj inteligencji (słownej czy
praktycznej) jest jej mocniejszą stroną.
Inteligencja
ogólna – jest to
zdolność przystosowania się do okoliczności dzięki dostrzeganiu abstrakcyjnych
relacji, korzystaniu z uprzednich doświadczeń i skutecznej kontroli nad własnymi
procesami poznawczymi. W jej skład wchodzą: Inteligencja werbalna – obejmuje
funkcjonowanie słowno–pojęciowe, bada procesy pamięci
oraz umiejętność posługiwania się wiedzą nabytą w ciągu życia, Inteligencja
niewerbalna – obejmuje funkcjonowanie przestrzenno–spostrzeżeniowe,
bada głównie zdolność myślenia logicznego, w oparciu o konkrety – materiał
spostrzegany wzrokowo. Inteligencję można mierzyć za pomocą Skali Inteligencji
D. Wechslera. W wyniku badania otrzymuje się Iloraz Inteligencji danej osoby w
skali słownej, skali bezsłownej oraz skali pełnej, dzięki czemu można ustalić,
który rodzaj inteligencji jest mocną stroną ucznia, jakie uzdolnienia poznawcze
najlepiej pomagają mu w jego funkcjonowaniu.
Integracja
percepcyjno–motoryczna – współdziałanie
procesów poznawczych i czynności ruchowych, np. przy pisaniu ze słuchu –
uwaga, analiza i synteza wzrokowa i słuchowa oraz ruch ręki piszącej.
Prawidłowy przebieg czynności czytania i pisania możliwy jest dzięki
odpowiedniemu rozwojowi funkcji wzrokowych, słuchowo – językowych
i ruchowych oraz ich właściwemu współdziałaniu.
Jąkanie
– zaburzenie płynności mowy spowodowane nieprawidłową pracą
mięśni oddechowych, fonacyjnych (mięśni krtani) i artykulacyjnych (mięśni
warg, języka i żuchwy). Rozróżnia się postać kloniczną (wielokrotne
powtarzanie głosek, sylab i słów), toniczną (zacinanie się na głoskach)
oraz mieszaną: toniczno–kloniczną. W cięższych
postaciach jąkaniu towarzyszą współruchy,
np. mruganie, grymasy twarzy, ruchy ramion oraz lęk przed mówieniem (logofobia). Jąkaniem nie jest tzw. rozwojowa niepłynność
mowy, która może przejściowo pojawić się we wczesnym dzieciństwie.
Klonus
– krótkie powtarzające się skurcze
mięśni narządów mowy.
Kappacyzm
– nieprawidłowe realizowanie
głoski „k”, zwykle zamieniana jest na ”t”.
Kinestezja
artykulacyjna – czucie
ułożenia narządów artykulacyjnych, czyli czucie napięcia mięśniowego tych
narządów, właściwego artykulacjom poszczególnych głosek; jest to informacja
z obwodu, czyli z mięśni narządów artykulacyjnych o ich aktualnej pozycji.
Kompetencja
językowa – zdolność
właściwa gatunkowi ludzkiemu do posługiwania się językiem; umożliwia
rozumienie, jak i produkowanie ze skończonej dla danego języka liczby elementów
językowych nieskończonej liczby zdań; opis kompetencji stanowi gramatyka języka.
Kontaminacja
– skrzyżowanie dwóch tego samego
rzędu jednostek językowych, w wyniku czego powstaje nowy element językowy.
Koordynacja
wzrokowo–ruchowa – zdolność zestrojenia
ruchów ze spostrzeżeniami wzrokowymi, "współpraca oka i ręki",
istotny aspekt rozwoju manipulacji przedmiotami. Prawidłowo rozwijająca się
koordynacja wzrokowo–ruchowa jest umiejętnością
niezbędną w nauce rysowania i pisania.
Korekcja
– w ujęciu logopedycznym to
usuwanie niewłaściwych elementów językowych
i wytwarzanie nowych poprawnych.
Lambdacyzm
– (łac. lambdacismus) nieprawidłowości w zakresie
realizacji głoski [l]; rodzaje: paralambdacyzm –
zamiana głoski [l] na [j] lub [r], mogilambdacyzm – opuszczanie głoski [l], lambdacyzm
właściwy – deformacja głoski [l].
Lateralizacja
– zróżnicowanie funkcjonalne półkul mózgowych; preferencja
używania jednej ze stron ciała (ręki, oka, nogi) do wykonywania czynności
ruchowych. Lateralizacja jednorodna prawostronna (dominacja prawej ręki, nogi
i prawego oka) występuje najczęściej. Osoby zlateralizowane
lewostronnie lub z lateralizacją skrzyżowaną w różnych wariantach
(np. dominacja prawej ręki i nogi oraz lewego oka) należą do mniejszości.
Dominacja jednej strony ciała kształtuje się wraz z rozwojem ruchowym
dziecka. W najwcześniejszych okresach (wiek niemowlęcy, poniemowlęcy i przedszkolny) nie jest ustalona
(oburęczność). Ustalenie się dominacji oka i ręki powinno nastąpić
w 6–7 roku życia.
Leksem
– element leksykalny języka, potocznie zwany wyrazem.
Logofobia
– lęk przed mówieniem.
Logorytmika
– jedna z metod stosowanych w postępowaniu logopedycznym, oparta na rytmie
muzycznym i tekstach słownych zestrajanych przez muzykę i łączonych z ruchami
całego ciała; swoista forma połączenia rytmiki i terapii logopedycznej.
Logotom
– wyraz nie mający znaczenia, sztucznie utworzony np. w celu utrwalenia
ćwiczonej głoski w różnych pozycjach artykulacyjnych.
Makroglosja
– zbyt duży, gruby język.
Mikroglosja
– zbyt mały język.
Metateza
– inaczej przestawka, polega na przestawianiu głosek, sylab lub wyrazów w
zdaniu.
Mogilalia
– elizja, głoski są opuszczane, albo w ogóle nie realizowane.
Motoryka
duża – sprawność
ruchowa całego ciała, w tym np. zdolność utrzymywania równowagi ciała,
koordynacja ruchów kończyn podczas chodzenia, biegania.
Motoryka
mała – sprawność
ruchowa rąk w zakresie szybkości ruchów, ich precyzji; czynności manualne
niezbędne podczas samoobsługi, rysowania, pisania.
Mowa bierna
– zasób słów, które dziecko rozumie ale nie używa (rozumienie mowy).
Mowa czynna
– zasób słów, które dziecko rozumie i używa w swoich wypowiedziach
(posługiwanie się mową).
Mutyzm
– niemożność posługiwania się mową, przy zachowanym jej rozumieniu z przyczyn
psychologicznych. Występuje u osób, które mówiły, mają sprawne narządy mowne i
nieuszkodzone ośrodki mózgowe mowy; mutyzm selektywny to rodzaj mutyzmu
pojawiający się tylko w pewnych sytuacjach lub w odniesieniu do pewnych osób.
Myślenie
– proces poznawczy polegający na przetwarzaniu informacji
zawartych w spostrzeżeniach, wyobrażeniach i pojęciach.
Myślenie
przez analogię – formułowanie wniosków na temat danej
sytuacji na podstawie innej, podobnej, wyciąganie wniosków z podobieństw
między przedmiotami, sytuacjami, zdarzeniami.
Myślenie
przyczynowo–skutkowe – wyszukiwanie
przyczyn pewnych stanów rzeczy, sytuacji, wskazywanie następstw
i porządkowanie (np. w układaniu historyjek obrazkowych).
Myślenie
przyczynowo–skutkowe – umiejętność określenia kolejności wydarzeń,
porządkowania ich, ocenienia co jest skutkiem a co przyczyną.
Nauczyciel
terapeuta – specjalista
w prowadzeniu terapii pedagogicznej uczniów ze specyficznymi trudnościami w
uczeniu się.
Obniżona
sprawność manualna – niska sprawność ruchowa rąk, dzieci
o obniżonej sprawności manualnej mają trudności w pisaniu, posługiwaniu się
nożyczkami, manipulowaniu drobnymi elementami np. przy zapinaniu guzików.
Oligofazja
– zaburzenie mowy spowodowane niepełnosprawnością
intelektualną.
Opóźnienie
rozwoju mowy – kształtowanie się i rozwój mowy
niezgodne z normami przewidzianymi dla danego wieku. Samoistne opóźnienie
rozwoju mowy jest przejawem dysharmonii rozwojowych bez uchwytnej przyczyny,
charakteryzuje się trudnościami w mówieniu bez zaburzeń rozumienia
i wyrównuje się samo około 4–5 roku życia. Niesamoistne opóźnienie rozwoju
mowy jest objawem szeroko rozumianych zaburzeń rozwoju, czasem o ustalonej
przyczynie, występuje np. u dzieci z wadami słuchu, autyzmem,
upośledzeniem umysłowym.
Opóźniony
rozwój mowy – (mówienia i
rozumienia bądź tylko mówienia lub rozumienia), proces kształtowania i rozwoju
mowy w aspektach: fonetycznym, gramatycznym, leksykalnym, ekspresyjnym (we
wszystkich bądź w niektórych) ulega opóźnieniu i przebiega niezgodnie z normą
przewidzianą dla danej grupy wiekowej.
Palatolalia – zaburzenie artykulacji polegające na
nieprawidłowej artykulacji głosek, której towarzyszy poszum nosowy.
Pamięć
– proces poznawczy polegający na zapamiętywaniu (kodowaniu),
przechowywaniu i przypominaniu (dekodowaniu) informacji o sobie
i otaczającym świecie.
Pamięć
– zdolność zapamiętywania,
przechowywania i odtwarzania informacji. Może być świeża, bezpośrednia –
wykorzystywana zaraz po ekspozycji bodźca lub odroczona – po pewnym odstępie
czasowym.
Pamięć
słuchowa – zdolność do
utrwalania i przypominania informacji dźwiękowej (zapamiętywania spostrzeżeń
słuchowych werbalnych i niewerbalnych) i dzięki temu do przyswajania wiedzy.
Pamięć
słuchowa wyrazów – zdolność
zatrzymywania w pamięci ciągów wyrazów, cyfr, ich długości, kolejności, a także
liczby głosek w wyrazie oraz zdolność zatrzymywania w pamięci ciągu wyrazów
połączonych związkami logiczno– gramatycznymi.
Pamięć
wzrokowa – zdolność do
utrwalania i przypominania informacji wizualnej (zapamiętywania spostrzeżeń
wzrokowych) i dzięki temu przyswajania wiedzy, odpowiada za odpowiednie
zapamiętywanie m.in. znaków graficznych i liter.
Paronimy – wyrazy wiążące się z innymi ze względu na
podobieństwo brzmieniowe albo ze względu na wspólność rdzenia.
Percepcja
– organizacja i interpretacja
wrażeń zmysłowych w celu zrozumienia otoczenia; jest to świadoma reakcja narządu
zmysłowego na różne bodźce zewnętrzne.
Percepcja
mowy – odbiór
oraz rozumienie mowy.
Percepcja
słuchowa – jest to
zdolność do odbioru dźwięków, ich rozpoznawania i różnicowania,
a także interpretowania przez odniesienie do poprzednich doświadczeń (zdolność
słuchowego spostrzegania, różnicowania wyrazów, sylab, głosek).
Percepcja
wzrokowa – jest to
zdolność do postrzegania i różnicowania kształtów, obrazów, rejestrowania
położenia przestrzennego elementów.
Percepcja
słuchowa/wzrokowa – zdolność do odbioru dźwięków/bodźców
wzrokowych, ich rozpoznawania i różnicowania, jak również interpretowania
przez odniesienie do uprzednich doświadczeń. Percepcja słuchowa/wzrokowa to
podstawowe funkcje psychofizyczne, biorące udział w czynności czytania i pisania.
Perseweracja – zjawisko polegające na powtarzaniu w toku dalszej
wypowiedzi użytego wcześniej słowa.
Planowanie
motoryczne/praksja – zdolność do
naśladowania i planowania nowej czynności oraz do wykonywania określonych
ruchów według instrukcji słownej.
Prognacja
(przodozgryz) – przodowanie
żuchwy.
Propriocepcja
– czucie głębokie.
Protruzja – wychylenie korony górnych zębów przednich na
zewnątrz jamy ustnej.
Prozodia – akcent, intonacja, rytm mowy.
Retruzja – wychylenie górnych zębów przednich do wewnątrz
jamy ustnej.
Rotacyzm
(reranie) – nieprawidłowa realizacja głoski r.
Rozwój
psychoruchowy – całość
procesów psychicznych (intelektualnych, orientacyjno– poznawczych oraz
motorycznych) rozwijających się od urodzenia i przechodzących przez różne
stadia. Najlepiej jest jeśli przebiega on harmonijnie.
Rozwój
psychoruchowy nieharmonijny – zakłócenia tempa rozwoju poszczególnych sfer, np. niektóre sfery
rozwijają się w przeciętnym tempie, podczas gdy inne rozwijają się z opóźnieniem
lub przyśpieszeniem.
Rozwój
psychoruchowy zaburzony – zakłócenia
rozwoju ze względu na tempo, rytm oraz dynamikę.
Rynolalia – głoski nosowe wymawiane są jak ustne lub ustne
jak nosowe.
Ryzyko
dysleksji – obecność
symptomów dysharmonijnego rozwoju psychoruchowego dziecka (deficyt rozwoju funkcji
uczestniczących w czynności czytania i pisania), które zapowiadają wystąpienie
dysleksji.
Semantyka – dział językoznawstwa, którego przedmiotem jest
analiza znaczeń wyrazów.
Schemat
ciała – zdolność
czucia ciała – ruchów przez nie wykonywanych, przynależności wszystkich jego
części do jednej całości, czucie przestrzeni jaką zajmuje. W prawidłowo
ukształtowanym „schemacie ciała” w każdej chwili wiemy gdzie się znajdujemy,
czujemy jak ułożone są nasze ręce i nogi, jakie wykonują ruchy. Na tej podstawie
rozwija się zdolność „planowania motorycznego”.
Składnia – dział językoznawstwa zajmujący się budową grup
wyrazów i zdań.
SLI (specyficzne zaburzenia rozwoju językowego) –
zaburzenia mowy nie wywołane przyczynami anatomicznymi, medycznymi, bądź
niepełnosprawnością intelektualną; są to trudności w używaniu języka wywołane
pozamedycznymi, nierozpoznanymi przyczynami.
Słuch
fizjologiczny – słuch
fizyczny; zdolność odbioru, analizy i syntezy wszystkich zjawisk akustycznych;
zaburzenie powoduje głuchotę.
Słuch
fonematyczny (fonologiczny) – umiejętność odróżniania dźwięków mowy, na które składają się
najmniejsze elementy języka– głoski.
Słuch
fonemowy – umiejętność odróżniania jednej głoski
od drugiej w konkretnej wypowiedzi (np. kura – kula, domek – Tomek, kasza –
kasa), jest konieczna do prawidłowego rozpoznawania słów.
Słuch
fonemowy – to zdolność
różnicowania głosek podobnie brzmiących np.: z–s koza
– kosa. Trudności w tym zakresie są przyczyną błędów w pisowni zmiękczeń,
zapisywaniu i–j, odróżnianiu głosek nosowych om, em, on, en, pisowni głosek dźwięcznych z–s,
k–g.
Słuch
fonetyczny – zdolność
odróżniania cech głosek, tj. spostrzegania różnic między głoskami należącymi do
tej samej klasy, stanowiącymi ten sam fonem, np. odróżnianie r przedniojęzykowe
i r języczkowe (uwularne); zdolność odróżniania
zjawisk prozodycznych mowy (miejsca akcentu, intonacji zdaniowej, tempa mowy).
Specyficzne
trudności w uczeniu się – trudności
w uczeniu się odnoszące się do uczniów w normie intelektualnej,
którzy mają problemy w przyswajaniu treści nauczania, wynikające ze
specyfiki ich funkcjonowania percepcyjno–motorycznego
i poznawczego, nieuwarunkowane schorzeniami neurologicznymi, wadami
rozwojowymi, błędami dydaktycznymi oraz zaniedbaniami środowiskowymi. Do
specyficznych trudności w uczeniu się zalicza się: specyficzne zaburzenie
czytania i specyficzne zaburzenie opanowania poprawnej pisowni (dysleksja,
dysgrafia i dysortografia) oraz specyficzne zaburzenie umiejętności
arytmetycznych (dyskalkulia). Zaburzenia te mogą występować łącznie.
Substytucja – paralalia; podstawianie, zastępowanie głoski inną
czysto brzmiącą.
Sygmatyzm
(seplenienie) – sygmatyzm;
nieprawidłowa realizacja głosek dentalizowanych,
jednego, dwóch lub wszystkich trzech szeregów tj. ś, ź, ć, dź;
s, z, c, dz; sz, ż, cz, dż.
Syntaktyka – dział gramatyki zajmujący się funkcją wyrazów w
zdaniu oraz związkami
i zależnościami między zdaniami; składnia.
Tachylalia – bardzo szybkie tempo mówienia, powodujące
opuszczanie albo powtarzanie sylab lub słów.
Tempo
uczenia się wzrokowo–ruchowego
– szybkość uczenia się pisania symboli graficznych oparte na koordynacji oka i
ręki, uzależnionego od prawidłowej sprawności ruchowej rąk i silnej
lateralizacji.
Terapia integracji sensorycznej –
ma postać ukierunkowanej zabawy ruchowej. Terapia SI nie jest uczeniem
konkretnych umiejętności (np. jazda na rowerze, pisanie), ale usprawnianiem
pracy procesów układu nerwowego, które są bazą do rozwoju tych umiejętności.
Terapia odbywa się w sali wyposażonej w specjalistyczny sprzęt (podwieszane
platformy, huśtawki, hamaki, deskorolki, trampoliny, tunele, piłki
gimnastyczne, równoważnie) i inne pomoce do stymulacji wszystkich systemów
zmysłowych.
Terapia
pedagogiczna – specjalistyczne zajęcia korekcyjno–kompensacyjne, prowadzone za pomocą różnorodnych
metod i technik, mające na celu usprawnianie zaburzonych funkcji
i wyrównywanie deficytów rozwoju.
Ubezdźwięcznianie
– wymawianie głosek dźwięcznych
bezdźwięcznie.
Uczenie
się – proces
prowadzący do zmian w zachowaniu się, zachodzący na podłożu indywidualnego
doświadczenia; ważną cechą tego doświadczenia jest ćwiczenie.
Układ
przedsionkowo– proprioceptywny – umożliwia odbieranie doznań związanych z ruchem
i zmianami w ruchu. Wpływa na utrzymanie równowagi, świadomość przestrzeni,
własnego ciała, właściwe napięcie mięśniowe, koordynację i płynność ruchu.
Upodobnienia
– zmiany postaci dźwiękowej głoski
wynikające z sąsiedztwa fonetycznego uproszczenie grupy spółgłoskowej – zanik
jednej lub więcej spółgłosek w złożonej artykulacyjnie grupie spółgłoskowe.
Uwaga
– proces ukierunkowania czynności poznawczych na otaczające
człowieka rzeczy, procesy, zjawiska i wydarzenia, wewnętrzne funkcje jego
organizmu czy stany psychiczne.
Wędzidełko
podjęzykowe – włóknisty,
miękki twór, pokryty błoną śluzową, który łączy dolną powierzchnię języka z
dnem jamy ustnej.
Zaburzenia SI/ zaburzenia przetwarzania sensorycznego to nieprawidłowości tego procesu. Najczęstszymi widocznymi objawami tych zaburzeń są m.in:
- Słaba koncentracja uwagi.
- Słaba sprawność ruchowa/niezdarność – unikanie gier, zabaw ruchowych, zręcznościowych.
- Trudności z utrzymaniem równowagi.
- Nadruchliwość.
- Nadwrażliwość na dotyk, dźwięk, ruch, zapachy.
- Zaburzenia mowy.
- Problemy w kontaktach/zabawie z innymi dziećmi.
- Trudności w uczeniu się.
Zaburzenia
rozwoju – wszelkie niekorzystne odchylenia od
normy rozwojowej. Mogą dotyczyć różnych obszarów (np. zaburzenia rozwoju sfery
poznawczej, emocjonalnej, społecznej), różnić się zakresem (zaburzenia
globalne, parcjalne i fragmentaryczne), stopniem nasilenia (lekkie,
umiarkowane, znaczne), czasem trwania (epizodyczne, okresowe, trwałe), dynamiką
i przyczynami (np. dziedziczne, wrodzone, uwarunkowane środowiskowo).
Zaburzenia
orientacji przestrzennej – przejawiają się brakiem orientacji w
lewej i prawej stronie własnego ciała oraz w kierunkach przestrzeni: w lewo, w
prawo, wyżej, niżej, w przód, w tył, nad, pod, itp.
Zaburzenia
percepcji słuchowej – słuchowe zaburzenia odbioru mowy,
które nie są uwarunkowane niedosłuchem, lecz zaburzeniami analizy i syntezy dźwięków
mowy, wynikającymi z nieprawidłowego funkcjonowania odpowiednich okolic mózgu,
głównie w lewej półkuli, gdzie zlokalizowany jest ośrodek korowy słuchowy.
Zaburzenia
percepcji wzrokowej – zaburzenia analizy i syntezy
wzrokowej, zaburzenia postrzegania i różnicowania kształtów, rejestracji
położenia przestrzennego elementów.
Zaburzenia
słuchu fonemowego – trudności w
spostrzeganiu dźwięków mowy, a więc
w odróżnianiu głosek i różniących je cech dystynktywnych (np. z–s – różni tylko jedna cecha dystynktywna dźwięczność).
Zaburzenia
umiejętności fonologicznych – trudności w operowaniu cząstkami mowy (sylabami, głoskami, cząstkami
wyrazów). W ich wyniku pojawiają się takie charakterystyczne błędy jak:
w pisaniu: przestawianie i opuszczanie liter, końcówek wyrazów, wolne tempo
pisania, błędy
w pisaniu ze słuchu; w czytaniu: długo utrzymujące się głoskowanie, wolne
tempo, brak płynności, trudności z rozumieniem czytanych treści.
Bibliografia: